Liderlerin sınavı: Beklenmedik olaylar
Bu yazı 12.02.2024 günü Karar Gazetesi’nde yayınlanmıştır.
Tanınmış yönetim eğitmeni John Kotter liderlerin üç temel fonksiyonunu şöyle sıralıyor: İkna edici bir vizyon ifade etmek, insanları bu vizyon etrafında toplamak ve onları bu vizyonu hayata geçirmeye motive etmek (1).
Şüphesiz, vizyonerlik liderlerin aranan en temel özelliklerinden biridir. Ancak liderlerin beklenmedik olaylar karşısındaki tepkileri de oldukça önemli. Beklenmedik olaylar karşısında tepkisiz kalmak veya yanış tepki vermek liderlerin vizyoner algısını gölgeleyebilir. Tersine, vizyoner görüntüsü zayıf olan liderlerin beklenmedik olaylar karşısında sergilediklerin sağlıklı tepkiler bu liderleri öne çıkarabilir.
Başlangıçta, vizyoner bir görünüm sergilemeyen Ukrayna lideri Volodymyr Zelensky’nin Rusya işgaline karşı gösterdiği tepki onu bir kahramana dönüştürdü. Aksine, İran rehine krizi, aslında vizyoner bir Başkan olan Jimmy Carter’ın siyasi kariyerinin sonlanmasına yol açtı.
CEO’lar zamanlarının %36’sını beklenmedik olaylara ayırmak zorunda kalıyor
Zamanlarının nasıl geçtiğini analiz etmek için 2018 yılında 27 büyük şirketin CEO’sunun katıldığı bir araştırma yapıldı. On beş dakikalık kesitlerle, günün 24 saati aktiviteler takip edildi (1).
CEO’ların zamanlarının ortalama yüzde 36’sını tepki modunda, yani gelişmekte olan olaylara yanıt vermeye harcadıkları görüldü. Bu gerçekten ciddi bir oran. Mecbur olmasalardı, CEO’lar büyük ihtimalle bu zamanı planlarını geliştirmeye, şirketin hedeflerine ulaşmasını sağlamaya ve organizasyonun geleceğiyle ilgili stratejik planlama yapmaya harcamayı tercih ederlerdi.
Planlamayı ve planlı çalışmayı önemseyen büyük şirketlerde böyle olduğuna göre, planlamaya gereken önemi vermeyen daha küçük şirket yöneticilerinin beklenmedik olaylara çok daha fazla zaman ayırdıklarını söylersek hata yapmış olmayız.
Beklenmedik olaylar
Beklenmedik olaylar şirket dışı veya şirket içi kaynaklı olabilir.
Hisse fiyatlarındaki büyük dalgalanmalar, rakiplerin sürpriz hamleleri, kritik tedarikçilerdeki anormal gelişmeler, kamusal düzenleyicilerin getirdikleri yeni önemli kurallar dış kaynaklı olaylara örnek verilebilir.
İşyeri kazaları, çalışanlar arasında önemli huzursuzluk, kritik personelin ani istifaları, yeni keşfedilen ürün hataları, yönetim kurulu veya aile içindeki önemli anlaşmazlıklar ve çatışmalar iç kaynaklı olaylara örnek verilebilir.
Beklenmedik olaylara nasıl tepki verilmeli
Uzmanlar, beklenmedik olaylara olayın niteliğine göre farklı tepki verilmesini öneriyorlar.
Bir yaklaşım olayları normal gürültü, tiz çağrı, fısıltı uyarısı ve siren olarak gruplandırıyor.
Normal gürültü çerçevesi:
İleride de önemsiz olmaları muhtemel, önemsiz sorunlar normal gürültü çerçevesinde tanımlanıyor.
Bütçede ufak sapmalar, olağan müşteri kayıpları, hisse fiyatlarındaki rutin dalgalanmalar bu gruba örnek verilebilir.
Bu tür olağan olaylarda liderin doğrudan müdahil olmaması, olayın kurumsal yönetim kültürü içinde ele alınması öneriliyor.
Ancak liderlerin kontrolü tamamen elden bıraktıkları algısına yol açacak seviyede tepkisizliğe de dönüşmemesi gerekir. Olağan göstergelerden hareketle gerekli durumlarda gerektiği kadar müdahale yeterlidir.
Tiz çağrılar:
İleride de önemli olmaları muhtemel, önemli sorunlar tiz çağrı olarak tanımlanıyor.
Şirketin faaliyetleri, itibarı ve finansal durumu üzerinde büyük etkisi olabilecek olay ve sorunlarda liderler doğrudan müdahil olmalıdır. Bu olaylar açık ve net biçimde belli olurlar. Ciddi ürün hataları ve ölümle sonuçlanan kazalar, savaş veya terör olayları bu gruba örnek verilebilir.
Volkswagen emisyon skandalı geniş kapsamlı sorunlara neden oldu. BP’nin Deepwater Horizon petrol sızıntısı ve CEO’sunun gösterdiği hatalı reaksiyon bu grupta yaşanmış olaylardan.
Tiz çağrı olarak yorumlanacak olaylarda, bu olayın dışındaki birçok başka fonksiyon geçici olarak önceliğini kaybeder. Liderlerin kişisel müdahaleleri kritik önem taşır ve herkesin görev başında, aynı doğrultuda çalıştığından emin olmak gerekir.
Fısıltı uyarılar:
İleride önem kazanmaları muhtemel, önemsiz konular fısıltı uyarısı olarak tanımlanıyor.
Piyasa dinamiklerini etkileyecek yeni rakiplerin ortaya çıkma ihtimali, çalışanların artan hoşnutsuzluk belirtileri, kontrol edilmedikleri takdirde sorun oluşturacak operasyonel verimsizlikler bu gruba örnek verilebilir.
1990’ların ortasında Ford Explorer SUV’lerinde kullanılan Firestone lastiklerinin iplerinin yüksek hızla yolculuk ederken kopup kazalara sebebiyet vermesiyle ilgili uyaranlar dikkate alınmadığı için kusurlu lastikler sebebiyle 203 kişi hayatını kaybetti. Ford ve Firestone’un itibarı ciddi olarak zedelendi.
Liderlerin gelecekte büyük risk oluşturacak fısıltılı uyarılarına önem vermeleri beklenir.
Sirenler:
İleride önem kaybetmeleri muhtemel, bugün önemli görünen konular olarak tanımlanıyor.
Odesa Destanı’nda, denizkızlarının güzel sesleriyle söylediği şarkılar yakınlardan geçmekte olan denizcileri büyüler. Şarkıların cazibesine kapılan gemiler kayalıklara çarpar.
İnsanları olması gerektiğinden fazla etkileyen çok sayıda uyaran var… Sirenler çok önemli görünür ve CEO’ların sadece onlara odaklanmalarına sebep olur. Ancak zamanla aciliyet ve önemlerini kaybederler. Harcanan zamana göre getiri düşük olur. Daha da kötüsü, bazı durumlarda verilen tepkiyle yangına körükle gidilmiş de olabilir.
IPhone 4 lanse edildikten kısa süre sonra müşteriler, telefon hattının kesildiğinden şikâyet etmeye başladılar. Teknoloji medyası hemen saldırıya geçse de Steve Jobs bunu geçici bir sorun olarak yorumladı. Bir yandan sorunu çözmek için gerekli adımları atarken bir yandan da bunun Apple’ın temel değer önermesini olumsuz etkilemeyeceğini açıkça dile getirdi.
Siren uyaranında liderin aşırı tepki vermemesi, temkinli olması önerilir.
…
Liderler, karşılaştıkları beklenmedik olayları anlamlandırır, boyutlandırır ve buna göre tepki verirler.
Doğru anlamlandırma, zamanında ve kıvamında tepki verme liderlik başarısını doğrudan etkiler.
Bu konuda, kişisel becerileri dışında, liderlerin iki yardımcısı vardır: İstişare ve risk yönetimi kültürü.
Doğru anlamlandırma ve boyutlandırma için bu iki unsur oldukça önemlidir. İstişare ve risk yönetim kültürünü içselleştirmiş liderlerin hata yapma ihtimalleri daha azdır.
(1) Kaynak: Nitin Nohria. Liderler Tepki Göstermeli. HBR Türkiye Şubat 2024.
Yönetim, denetim ve kurumsallaşma konularında eğitim veya danışmanlık desteğine ihtiyacınız mı var? Bize ulaşın…
