Finansal okuryazarlık nedir?

Finansal okuryazarlık nedir? Nasıl öğrenilir?

 

Finansal okuryazarlık ihtiyacı

Ekonomik ilişkilerin ve ticaretin gelişmesine ve çeşitlenmesine bağlı olarak insanların finansal bilgiye ihtiyacı da artmaktadır.

Çocukluk dönemimizde lise, belki de üniversite çağına gelene kadar paranın yönetimiyle ilişkimiz yok denecek kadar azdı. Parayla tanışıklığımız bayram harçlıklarıyla başlardı. Aldığımız kısıtlı-sembolik bayram harçlıklarını genellikle yine bayramda harcardık. O harçlıkları belli bir program dahilinde harcamak gibi bir kaygımız olmaz, bizden de böyle bir şey beklenmezdi. İlkokula giderken iaşemizi elimizde götürdüğümüz için paraya da ihtiyacımız olmazdı.

Günümüzde çocuklar parayla ilkokulda tanışıyorlar. Çocuk kendisine verilen harçlıkla okul kantininden alışveriş yapıyor.

İlkokulda başlayan parasal ilişkiler her zaman ve her yerde hayatın vazgeçilmezi oldu. Her an ve her yerde finansal kavramlarla iç içe yaşıyoruz.

Sosyolojik ve ekonomik gelişmelere bağlı olarak, farklı seviyelerde de olsa işçiden memura, çiftçiden tüccara, şirket-STK yönetiminden devlet yönetimine kadar, finansal işlemlere taraf olan herkesin temel finansal bilgilere ihtiyacının olduğu bir çağda yaşıyoruz.

Günlük hayatımızın vaz geçilmezi olan kredi kartı kullanım seçeneklerini karşılaştırmak, ödeme yöntemleri arasında tercihte bulunmak, ne zaman ne miktarda tasarruf yapılacağına ve tasarrufların nasıl değerlendirileceğine, borçlanma/kredi ihtiyacının nereden temin edileceğine doğru karar vermek için finansal okuryazar olmak gerekir.

Finansal tercihlerde bulunan ve işlemlere taraf olanların; yaptıkları işlemlerin amacını, etkilerini ve sonuçlarını bilerek bilinçli tercihlerde bulunmaları toplumdaki toplam kaliteyi artıracak, kalkınma ve refaha katkı sağlayacaktır.

Finansal okuryazarlık, herkes için önemli olmakla beraber, bir şirketin yönetiminde sorumluluk alan her seviyedeki yöneticiler için daha da önemlidir. Çünkü bu yöneticiler, temel finansal bilgi ve becerilere, kendi yaşamları için ihtiyaç duydukları gibi yönettikleri faaliyetlerle ilgili olarak da buna ihtiyaçları vardır.

Finansal okuryazarlığın önemine bağlı olarak; küresel planda olduğu gibi, Türkiye’de de kapsamlı çalışmalar başlatılmış, Haziran 2014’de finansal erişim, finansal eğitim, finansal tüketicinin korunması stratejisi ve eylem planlarına ilişkin Başbakanlık genelgesi yayınlanmıştır.

Öte yandan yanlış bir kültürel algıya bağlı olarak Türkiye’de, finans ve muhasebe servislerinde çalışanların dışındaki yöneticilerin finansal okuryazarlık ihtiyacı yeterince fark edilmemiştir. Yabancı şirketlerde satış-pazarlama, üretim, satın alma, İK, BT gibi alanlarda sorumluluk alan yöneticilerin hemen hemen tamamı finansal tabloları ve verileri rahatlıkla okuyup tartışır. Dönemsel durum değerlendirme toplantılarında, şirketlerin finansal tabloları ve bütçeler gündemin ilk sıralarında yer alır ve toplantı zamanının yaklaşık yarısını alır. Ülkemizde ise yöneticilerin %80-90’ının finansal okuryazarlığı olmadığını söylemek abartı olmaz.

Finansal uygulamalarla doğrudan bağlantısı olmayan yöneticilerin aldıkları kararların, yaptıkları uygulamaların da finansal sonuçları vardır. Yöneticilerin, aldıkları kararların şirketin finansal tablolarını nasıl etkileyeceğini önceden bilmesi çok önemlidir. Yöneticilerin temel finansal bilgi ve becerilere sahip olmasıyla, şirketin finansal performansı artar. Artan performanstan tüm çalışanlar, hissedarlar ve diğer taraflar pay alır ve şirket ailesinin refah seviyesi yükselir. Bu nedenle yönetim kademesi içinde yer alan herkesin finans ile ilgili temel bilgi ve becerilere sahip olması gereklidir. Hatta gerekli demekten öte zarurettir.

Ülkemiz ekonomisinde aile şirketlerinin ve KOBİ’lerin çok önemli bir yeri olduğunu biliyoruz. KOBİ’lerimiz istihdamın yüzde 75’ini sağlıyor, ihracatımızın yüzde 60’ını gerçekleştiriyorlar. KOBİ’lerimizin sağlıklı bir şekilde faaliyetlerine devam etmesi ve büyümesi için de finansal okuryazarlık bilincine ihtiyacımız her geçen gün artıyor[i].

Finansal okuryazarlık nedir?

Finansal okuryazarlık kavramının özü ve özeti, kişilerin paranın kullanımı ve yönetimi hakkında doğru bilgiyle değerlendirme yapması, etkili karar verme yetisine sahip olması ve finansal risklerini doğru yönetmesidir[ii].

Kişinin parayı nasıl kazandığı, onu nasıl yönettiği, onunla nasıl yatırım yaptığı (onu nasıl çoğalttığı) ve onu başkalarına yardım etmek amacıyla nasıl bağışladığı finansal okuryazarlık kapsamındaki konulardır.

Daha spesifik ele alınırsa, finansal okuryazarlık, bireyin tüm finansal kaynaklarıyla bilgi sahibi olarak, etkili kararlar almasını sağlayan yetenek ve bilgilerdir[iii].

Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü’ne göre[iv] finansal okuryazarlık; “finansal tüketicilerin finansal ürünler ve kavramlar hakkında bilgilendirilmesini veya finansal risk ve alternatifler arasında tercihte bulunabilecek farkındalığa sahip olmasını temin ederek finansal refahını artırma sürecidir.”

Türkiye Bankalar Birliği finansal okuryazarlığı; “bireylerin bütçe yapma, tasarruf, borç alma ve yatırım gibi anahtar finansal kavramlar hakkında bilgi sahibi olmaları ve bu bilgileri kararlarında kullanabilme becerisi” olarak tanımlıyor[v].

Finansal okuryazarlık, kısaca “parayı akıllıca kullanabilme, kişinin gelirini doğru finanse edebilmesi ve dünyada gerçekleşen ekonomik değişkenleri anlama becerisi” olarak da tanımlanabilir.

Finansal okuryazarlığın ölçülmesi

Türkiye bankalar Birliği, kişilerin finansal okuryazarlık seviyelerini ölçmeleri için pratik bir anket portali hazırlamıştır. Portale girerek üç bölümdeki sorular cevaplandırıldığında kişiler kendi seviyeleri hakkında bilgi sahibi olmaktadır.

Portalin linki:

https://foy.tbb.org.tr/finansal-okuryazarlik-olcumu

Finansal okuryazarlığın unsurları[vi]

Türkiye Bankalar Birliği finansal okuryazarlığının üç temel unsurunu şu şekilde sıralıyor:

• Finansal Bilgi: Bireylerin bütçe, sigorta, tasarruf, yatırım, kredi, basit ve bileşik faiz, enflasyon, risk, getiri, vade, varlık, borç gibi temel finans kavramları bilmesidir.

Finansal Bilgi örnekleri:

• Dört işlem yapabilmek.
• Enflasyonun satın alma gücünü nasıl etkilediğini anlayabilmek.
• Basit ve bileşik faiz hesabı yapabilmek.
• Riski dağıtmanın faydalarını bilmek.

• Finansal Tutum/Tavır: Bireylerin, parayı dikkatli kullanma, idareli tüketme, gelecek için birikim yapma gibi konularda daha önce yaşadığı çeşitli deneyimler sonucu düzenli bir finansal tavır sergilemeleridir. (Tutum: Tutum, bireyin bir durum, olay ya da olgu karşısında ortaya koyması beklenen olası davranış biçimi)

Finansal tutum örnekleri:

• Uzun vadede tasarruf etmeyi kısa vadede harcamaya tercih etmek.
• Geleceği düşünerek idareli harcama yapmak.
• Paranın sadece harcamak için değil saklamak için olduğunu da düşünmek.

• Finansal Davranış: Bireylerin, kişisel bütçelerini izlemeleri, dikkatli alışveriş yapmaları, birikimlerini, tasarruflarını ve yatırımlarını, kişisel borç ve kredilerini yönetebilmeleri, kısa ve uzun vadede yatırımlarını değerlendirebilmeleridir.

Finansal davranış örnekleri:

• Satın almadan önce düşünmek.
• Borçları zamanında ödemek.
• Uzun vadeli hedefler belirlemek ve hedeflere ulaşmak için çaba sarf etmek.
• Gelirin yetersiz olduğu durumlarda giderleri kısmak veya geri ödeme gücü varsa borç almak.

Küresel finansal okuryazarlık projeleri[vii]

Sanıldığı gibi, gelişmiş ülkelerdeki tüketicilerin finansal okuryazarlık seviyeleri yüksek değildir. Kurumsal yönetimlerde (şirketlerde) farkındalık oldukça yüksek olmakla beraber, tüketicilerde bu seviye oldukça düşüktür. ABD’de  14 ayrı kampüste 1800 öğrenciye yönelik olarak uygulanan bir anketin sonuçlarına göre üniversite öğrencilerinin bireysel finans bilgilerinin geliştirilmeye ihtiyacı bulunmaktadır. Tasarruf, kredi, yatırım ve sigorta başlıklarında toplanan sorulara doğru cevap verme oranı yüzde 53’te kalmaktadır[viii].

Küresel finansal okuryazarlık seviyesini arttırmak için, Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) 2003’te, ortak finansal okuryazarlık ilkeleri yoluyla finansal eğitim ve okuryazarlık standartları geliştirmek amacıyla devletler arası bir proje başlattı. Mart 2008’de OECD finansal eğitim programları, bilgi edinme ve araştırma için dünya çapında bir takas odası olarak hizmet görmeyi amaçlayan Uluslararası Finansal Eğitim Kapısı’nı (International Gateway for Financial Education) başlattı.

Birleşik Krallık’ta Financial Services Authority (FSA) 2003 yılında finansal yeteneğe ilişkin bir ulusal strateji başlattı.

ABD ise 2003’te Financial Literacy and Education Commission (Finansal Okuryazarlık ve Eğitim Komisyonu) kurdu.

Türkiye’deki finansal okuryazarlık projeleri

Türkiye’deki finansal okuryazarlık seviyesinin gelişmiş ülkelere nazaran düşük olduğunu söylemeliyiz. Özellikle iş yaşamında finansal kararların bilinçli olarak alınmadığını kişisel deneyimlerimizden de yakından biliyoruz.

Anadolu Üniversitesi öğrencileri üzerinde yapılan bir araştırmada, finansal okuryazarlık düzeyi düşük olmasına rağmen öğrencilerin durumun farkında olmadığı görülmüştür[ix]. Bu tespit toplumsal riskin büyüklüğünü göstermektedir.

5 Haziran 2014 tarihli Resmi Gazete’de “Finansal Erişim, Finansal Eğitim, Finansal Tüketicinin Korunması Stratejisi ve Eylem Planları” konulu başbakanlık genelgesi yayınlanmıştır.

Genelge ile, “Strateji ve Eylem Planlarının” uygulama sürecinin izlenmesiyle Hazine Müsteşarlığı görevlendirilmiştir.

Bu çerçevede farklı kamu kurumlarınca projeler geliştirilmiş ve çalışmalar başlatılmıştır. Bu kapsamda Merkez Bankası ve Türkiye Bankalar Birliği tarafından “finansal okuryazarlık” projeleri geliştirilmiş, konu ile ilgili broşürler yayınlanmış, seri eğitim programları yapılmış-gerçekleştirilmiştir.

Merkez Bankası yapılan çalışmaları şu şekilde takdim etmektedir[x]:

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Herkes İçin Ekonomi olarak adlandırdığı finansal okuryazarlık ve ekonomi eğitimi çalışmaları kapsamında farklı hedef kitlelere ulaşmayı amaçlamaktadır. Herkes İçin Ekonomi, ekonomiye ve merkez bankacılığına yönelik ilgiyi canlı tutmak, bilgi ve farkındalık seviyesini yükseltmek için her bir hedef kitleye uygun içerikler sunmakta, farklı yaş gruplarına yönelik çeşitli faaliyetler ile Merkez Bankası ve faaliyetleri konusunda bilgilendirme yapmayı amaçlamaktadır.

Etkinliklere ilişkin ayrıntılı bilgiye buradan ulaşılabilmektedir.

Finansal okuryazarlığın faydaları

Finansal okuryazarlık becerisine sahip olan kişi ve kurumlar:

• Gelir-gider dengesinin önemini bilirler.
• Geleceğe dönük hedeflerini dikkate alarak yaşam koşullarını gözden geçirir, tasarruf ve yatırım kararlarını bilinçli olarak verirler.
• Finans ve ekonomi alanındaki raporları ve uzman görüşlerini daha iyi anlar, daha sağlıklı karar verirler.
• Mali tabloları okurlar, anlarlar, analiz eder ve yorumlarlar. Mali tabloları yönetim aracı olarak kullanırlar.
• Aldıkları kararların finansal etkilerini-sonuçlarını tahmin edebilirler.
• Bütçe ve planlamanın önemini ve işlevini bilir, bütçe ve planlama çalışmalarında daha etkin rol alırlar.
• Kârlılık ve nakit döngüsü arasındaki dengeyi, kârlılık için nakit akımından vaz geçilemeyeceğini, nakit akımının yaşamsal önemini bilirler.
• Sahip oldukları farkındalık ile; yalnız kendileri ve çalıştıkları şirket için değil, aileleri ve çevrelerine de faydalı olurlar.
• Fırsatları daha iyi değerlendirirler.
• Risk kavramı, özellikle finansal riskler ve risk yönetimi konusunda farkındalıkları vardır.
• Finansal problemleri önceden öngörüp çözebilirler[xi].
• Günlük yaşamda kullanılan finansal enstrümanların arasında, daha sağlıklı ve bilinçli seçim yapabilir ve geleceğe dair farkındalıklarını geliştirebilirler[xii].

Finansal okuryazarlık nasıl öğrenilir?

Finansal okuryazarlık şu kanallardan öğrenilebilir:

• Eğitimler: en önemli, en etkin ve verimli öğrenim yoludur.
• Kitaplar, yayınlar, broşürler. Pratikte çok faydalı olmamakla birlikte, güvenilir, kaliteli yayınların faydalı olma ihtimali vardır.
• Gazete köşe yazıları, internet siteleri, sosyal medya paylaşımları. Ancak, bu konuda (özellikle sosyal medyadaki) bilgi kirliliğine ve bilgi çöplüğüne dikkat etmek gerekir. Bu konuda bilgi edinmek isteyenler, temel bilgileri de olmadığından, yanlış ve gereksiz/faydasız bilgiler edinebilirler.
• İş ortamında ve özel yaşamda yaşayarak öğrenilenler. Hatalı bilgiler de öğrenilmiş olma ihtimali vardır.

Finansal okuryazarlık en etkin ve verimli bir şekilde eğitimle öğrenilir. Türkiye Bankalar Birliği de finansal okuryazarlığın eğitimle arttırılabileceği görüşünü ifade ediyor.

Finansal okuryazarlık eğitimleri, bu konuda örgün eğitim almamış olan herkese hitap eden eğitimlerdir. Bu eğitimi almadan önce belli bir finansal bilgi birikimine sahip olmak da gerekmez.

Finansal okuryazarlık kapsamı: İlgili terimler ve kavramlar[xiii]

Finansal okuryazarlıkla ilgili olarak, Türkiye Bankalar Birliği internet sitesi ve “KOBİ’ler için finansal okuryazarlık” kitabında yer alan terimler ve kavramlar şunlardır:

• Para nedir?
• Mali tablolar ve mali tablo analizleri.
• Sermaye ve özkaynak nedir?
• Gelir-gider-harcama kavramları.
• Kârlılık.
• Nakit akım.
• Hedef nedir?
• SWOTH analizi
• Pareto kuralı ve analizi.
• Önceliklendirme mantığı.
• Bütçe nedir? Nasıl hazırlanır? Nasıl kontrol edilir?
• Borçlanmak ve kredi ne demek? Ne zaman nasıl borçlanılır? Borç yönetimi.
• Nakit krediler. Rotatif, taksitli, spot, iskonto, hazır hesap, pos, kobi proje kredileri.
• GN krediler. Teminat mektubu, akreditif, harici garanti, kabul kredisi, referans mektubu.
• Finansal, sat ve geri al, faaliyet kiralama.
• Kredi kartı nedir. Ticari kredi kartı.
• Kredi riski ve kredi riski raporu.
• Kredi notu. Findeks ve finansal itibar.
• Eximbank kredileri.
• KOBİ kredileri.
• Faktöring.
• Birikim, tasarruf nedir?
• Sabit kıymet yatırımları ile ilgili hesaplamalar (NBD-iç verim-indirgenmiş nakit akımları).
• Fonların değerlendirilmesi. Ne zaman, nasıl yatırım yapılır? Yatırımlarla ilgili problemler ve çözüm yolları. Yatırımcı hakları.
• Sermaye piyasası araçları.
• Finansal risk analizleri ve risklerin yönetilmesi: Kredi riski, piyasa riski, likidite riski, operasyonel risk,
• Finansal yönetim. Tahsilat ve ödeme yönetimi.
• Alacak sigortası.
• Teşvikler ve destekler.
• Bankacılık, banka ilişkileri

Yukarıda özet olarak verdiğimiz terim ve kavramlar her zaman, herkesi ve her kurumu ilgilendirmeyebilir. Bu kavramların önemi, kişilerin rollerine ve karşılaştıkları olaylara bağlı olarak değişir.

Bizim hazırladığımız “finansal okuryazarlık” paket eğitim programında Yukarıda özetlenen konuların çoğu yanında bazı ilave konular da yer almıştır.

Paket program başlıkları:

• Finans matematiği: Ortalama, vade, valör, faiz.
• Muhasebe mantığı ve önemli muhasebe kavramları.
• Finansal tablolar ve finansal analiz.
• Bütçe.
• Anahtar performans göstergeleri.
• Finansal yönetim.
• Finansal kriz ve kriz yönetimi.
• Makro ekonomik veriler.

Program ayrıntılarına ulaşın.

Eğitime mi ihtiyacınız var? Bize ulaşın…

[i] Özlem Denizmen. KOBİ’ler için finansal okuryazarlık. TİM Akademi 2023, dış ticaret destek serisi-6. S: 10.

[ii] Özlem Denizmen. KOBİ’ler için finansal okuryazarlık. TİM Akademi 2023, dış ticaret destek serisi-6. S: 10.

[iii] https://tr.wikipedia.org/wiki/Finansal_okuryazarl%C4%B1k

[iv] Fatih TEMİZEL* ve Fatih BAYRAM. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 2011. S: 75.

[v] https://foy.tbb.org.tr/finansal-okuryazarlik-nedir

[vi] https://foy.tbb.org.tr/finansal-okuryazarlik-nedir

[vii] https://tr.wikipedia.org/wiki/Finansal_okuryazarl%C4%B1k

[viii] Fatih TEMİZEL* ve Fatih BAYRAM. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 2011. S: 78.

[ix] Fatih TEMİZEL* ve Fatih BAYRAM. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 2011. S: 78.

[x] https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Banka+Hakkinda/Egitim-Akademik/Finansal+Okuryazarlik/

[xi] Handan Açan. KOBİ’ler için finansal okuryazarlık. TİM Akademi 2023, dış ticaret destek serisi-6. S: 13.

[xii] https://www.isbank.com.tr/blog/finansal-okur-yazarlik-hakkinda-bilmeniz-gerekenler

[xiii] Bu bölümde Türkiye Bankalar Birliği ve “KOBİ’ler için finansal okuryazarlık” verilerinden faydalanılmıştır.